Klasztor Franciszkanów w Cieszynie to jeden z najcenniejszych zabytków miasta, świadectwo burzliwych dziejów i fascynujące miejsce pełne skarbów sztuki sakralnej. Choć jego historia sięga XIII wieku, to do dzisiaj pełni on ważną rolę dla mieszkańców jako miejsce kultu i kontemplacji. Poznajmy zatem bliżej losy i znaczenie tego wyjątkowego miejsca.
Historia powstania klasztoru
Datowanie początków klasztoru
Tradycja głosi, że pierwsi franciszkanie przybyli do Cieszyna już w 1223 roku, zaledwie dwa lata po śmierci św. Franciszka z Asyżu, założyciela zakonu. Jednak dopiero w 1290 roku książę Mieszko cieszyński ufundował drewniany klasztor wraz z niewielkim kościołem, który poświęcono św. Maternusowi. Była to fundacja na prawie polskim, co oznaczało pełną swobodę dysponowania majątkiem. Drewniane zabudowania funkcjonowały do początku XV wieku.
Fundatorzy klasztoru
Klasztor był kilkakrotnie fundowany i rozbudowywany przez możnych dobrodziejów. Po Mieszku cieszyńskim, w 1305 roku Elżbieta, córka Władysława Opolczyka ufundowała murowany kościół oraz klasztor, który stał się ważnym ośrodkiem życia zakonnego na Śląsku Cieszyńskim. W XV wieku książę Bolesław I podarował zakonnikom plac i materiały na dalszą rozbudowę. Wsparcia udzielali też inni Piastowie, magnateria oraz mieszczanie.
Motywacje do założenia klasztoru
Klasztor pełnił ważne funkcje religijne, społeczne i kulturalne. Był ostoją kultu maryjnego, miejscem modlitwy i pobożności. Początkowo sprowadzeni franciszkanie mieli ewangelizować miejscową ludność. Z czasem stali się ważnym ośrodkiem nauki, prowadząc szkołę parafialną, bibliotekę i krzewiąc kulturę. Dla fundatorów był prestiżową inwestycją, która podnosiła rangę Cieszyna.
Rozwój architektury klasztornej
Styl architektoniczny budynków
Obecny klasztor reprezentuje styl gotycki, charakterystyczny dla XIV-XV wiecznej architektury sakralnej. Wzniesiony z cegły na planie czworoboku otacza wirydarz. Prezbiterium kościoła jest poligonalne, zwieńczone sklepieniem sieciowym, w nawach sklepienia krzyżowo-żebrowe. Elewacje zdobią ostrołukowe okna, portale, szczyty schodkowe. Cennymi elementami są też sklepienia i detale rzeźbiarskie.
Rozbudowy i przebudowy przez wieki
Na przestrzeni wieków klasztor był wielokrotnie rozbudowywany i przebudowywany. W XVI wieku dobudowano kaplice Matki Bożej Różańcowej i św. Anny. W XVII w. powstała barokowa fasada kościoła. W 1878 r. wnętrze kościoła otrzymało neogotycki wystrój. Po pożarze w 1883 dobudowano wieżę północną. Ostatnia powojenna rekonstrukcja nawiązuje do gotyckiego pierwowzoru.
Wygląd współczesny zespołu klasztornego
Dzisiejszy klasztor tworzą trzy skrzydła wirydarza: wschodnie - kościół, zachodnie - klasztor, północne - dawny szpital i kaplica św. Anny. We wnętrzu kościoła zachował się bogaty wystrój barokowy i neogotycki. Na uwagę zasługuje zwłaszcza XV-wieczny tryptyk ołtarzowy. Zespół odnowiono po zniszczeniach wojennych, zachowując pierwotny gotycki charakter.
Działalność zakonników franciszkańskich
Posługa duszpasterska w regionie
Franciszkanie sprawowali posługę duszpasterską w kościele i klasztorze, stając się z biegiem czasu jednym z ważniejszych ośrodków religijnych na Śląsku Cieszyńskim. Od XV do XVIII wieku byli główną parafią miejską. Prowadzili działalność kaznodziejską, spowiedniczą i misyjną, zyskując duży autorytet wśród wiernych.
Szkoła i biblioteka przyklasztorna
Od początku istnienia klasztoru przy nim działała szkoła parafialna, która osiągnęła wysoki poziom nauczania. Była jedną z najstarszych i najlepszych placówek w regionie. Franciszkanie zgromadzili też bogaty księgozbiór liczący kilka tysięcy tomów, stanowiący zalążek biblioteki miejskiej.
Troska o ubogich i chorych
Zakonnicy od samego początku służyli ubogim, prowadząc przytułek i rozdając jałmużnę. W XV w. wybudowano szpital - przyklasztorny dom dla chorych i potrzebujących. Franciszkanie opiekowali się pacjentami, zapewniając schronienie i posiłki. Była to realizacja chrześcijańskiego miłosierdzia.
Zbiory sztuki klasztornej
Wyposażenie kościoła i kaplic
We wnętrzu świątyni zgromadzone są cenne dzieła sztuki sakralnej. Najcenniejszy jest późnogotycki tryptyk ołtarzowy z ok. 1500 r. Ołtarze boczne powstały w XVII-XVIII w. Wyróżnia się zwłaszcza manierystyczny ołtarz Matki Bożej Różańcowej. W kaplicach znajdują się barokowe nagrobki, epitafia, chrzcielnica z XVI w.
Dzieła malarstwa i rzeźby
Wśród dzieł malarstwa na uwagę zasługują XVII-wieczne obrazy Matki Boskiej Cieszyńskiej i Ukrzyżowania. Zbiory uzupełniają portrety dobroczyńców, franciszkanów i książąt cieszyńskich. Spośród rzeźb wyróżniają się XV-wieczne figury Madonny z Dzieciątkiem, św. Anny Samotrzeć oraz Chrystusa Frasobliwego.
Cenne księgozbiory biblioteki
Biblioteka klasztorna gromadzi starodruki, rękopisy i inkunabuły. W jej zbiorach znajduje się m.in. XIV-wieczny kodeks z Kazaniami św. Franciszka i XV-wieczny Antyfonarz polsko-łaciński. Są to bezcenne świadectwa piśmiennictwa religijnego sprzed wieków, podnoszące rangę klasztoru jako ośrodka kultury chrześcijańskiej.
Losy klasztoru na przestrzeni wieków
Zniszczenia wojenne i pożary
Na przestrzeni burzliwych dziejów klasztor kilkakrotnie ulegał zniszczeniu. Spłonął podczas pożaru Cieszyna w 1560 r. Podczas wojen szwedzkich w 1645 r. świątynię splądrowano. Kolejne straty przyniosły oblężenia w 1704 i 1809 r. Największe zniszczenia nastąpiły pod koniec II wojny św., gdy w 1945 r. spłonęły dachy i stropy.
Konfiskaty i kasacje zakonu
Kilkakrotnie w historii władze świeckie dokonywały konfiskaty dóbr klasztornych. Miało to miejsce za panowania Józefa II w 1782 r. oraz w 1810 r. po kasacie zakonu przez władze pruskie. Zakonnicy musieli wówczas opuścić klasztor, a jego majątek przejęło państwo. Sytuacja zmieniła się po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r.
Odbudowa i reaktywacja po 1945 roku
Po zniszczeniach wojennych klasztor odbudowano w latach 50. i 60. XX w. Odnowiono wtedy gotycki charakter budowli. W 1950 r. franciszkanie ponownie objęli opieką klasztor. Od tego czasu nieprzerwanie czuwają nad tym historycznym miejscem, sprawując posługę duszpasterską.
Znaczenie klasztoru dla miasta
Miejsce modlitwy i kontemplacji
Przez całe stulecia klasztor był dla mieszkańców Cieszyna najważniejszym miejscem kultu, z którym wiązali poczucie tożsamości. Do dziś przyciąga wiernych poszukujących ciszy, spokoju i możliwości modlitwy. Jest ostoją duchowości franciszkańskiej i miejscem kontemplacji w zabieganym świecie.
Ośrodek kultury chrześcijańskiej
Przez stulecia klasztor był prężnym ośrodkiem życia religijnego i kulturalnego. Kształciły tu pokolenia uczniów, działała biblioteka, rozwijało się piśmiennictwo i sztuka sakralna. Dziś kontynuuje tę tradycję poprzez organizację koncertów, odczytów, wystaw, stanowiąc ważny ośrodek kultury chrześcijańskiej.
Atrakcja turystyczna Cieszyna
Zespół klasztorny z gotycką świątynią, wirydarzem i cennym wyposażeniem jest jedną z najważniejszych atrakcji turystycznych Cieszyna. Co roku przyciąga rzesze zwiedzających, zarówno pielgrzymów, jak i amatorów zabytków. Stanowi świadectwo wielowiekowej tradycji miasta i zachwyca swym pięknem architektury sakralnej.
Podsumowanie
Klasztor Franciszkanów w Cieszynie to perełka architektury sakralnej o niezwykle bogatej i burzliwej historii sięgającej XIII wieku. Przez stulecia był centrum życia religijnego i kulturalnego miasta, azylem dla ubogich i potrzebujących. Przetrwał liczne zawieruchy dziejowe, by po odbudowie powojennej nadal służyć wiernym jako miejsce modlitwy i kontemplacji. Jego gotycka architektura, wystrój wnętrz i zbiory sztuki stanowią dziedzictwo bezcennej wartości. Klasztor Franciszkanów to prawdziwa perła w koronie cieszyńskich zabytków.
Tagi
Udostępnij artykuł
